Η σχιζοφρένεια επηρεάζει περίπου το 1% των Αμερικανών – 2,4 εκατομμύρια Αμερικανούς ενήλικες άνω των 18 ετών. Η διαταραχή επηρεάζει άνδρες και γυναίκες με ίση συχνότητα και εμφανίζεται σε παρόμοια ποσοστά σε όλες τις εθνικές ομάδες σε όλο τον κόσμο. Τις περισσότερες φορές, συμπτώματα όπως παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις εμφανίζονται στους άνδρες στα τέλη της εφηβείας τους ή στις αρχές της δεκαετίας των ’20 και στις γυναίκες στα τέλη της δεκαετίας των ’20 ή στις αρχές της δεκαετίας των ’30 χρόνων. Αυτή η διαταραχή σπάνια εμφανίζεται στα παιδιά, αλλά η εκδήλωση της σχιζοφρένειας στην παιδική ηλικία αυξάνεται.
Σχιζοφρένεια
Τι είναι η σχιζοφρένεια;
Η σχιζοφρένεια είναι μια χρόνια, σοβαρή εγκεφαλική διαταραχή που εντοπίζεται σε όλη την καταγεγραμμένη ιστορία. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να ακούν φωνές που άλλοι δεν ακούνε ή μπορεί να πιστεύουν ότι άλλοι διαβάζουν το μυαλό τους, ελέγχουν τις σκέψεις τους ή σχεδιάζουν να τους βλάψουν. Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να τους τρομοκρατούν, να τους ταράζουν και να τους κάνουν να αποσύρονται. Άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια μπορεί να μην βγάζουν νόημα όταν μιλούν, μπορεί να κάθονται για ώρες χωρίς να κινούνται ή να μιλούν, ή μπορεί να φαίνονται εντελώς καλά μέχρι να μιλήσουν για αυτό που πραγματικά σκέφτονται.
Η αιτία και η πορεία της ασθένειας είναι μοναδικές για κάθε άτομο, αλλά η σχιζοφρένεια γενικά παρεμβαίνει στην ικανότητα ενός ατόμου να σκέφτεται καθαρά, να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του, να παίρνει αποφάσεις και να συναναστρέφεται άλλους. Μειώνει την ικανότητα των ανθρώπων να λειτουργούν σύμφωνα με τις δυνατότητές τους όταν δεν αντιμετωπίζεται. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μια μοναδική, απλή πορεία θεραπείας, αν και οι θεραπείες μπορούν να ανακουφίσουν πολλά από τα συμπτώματα της διαταραχής. Τα περισσότερα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια αντιμετωπίζουν κάποια επίμονα συμπτώματα καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Πολλά άτομα με σχιζοφρένεια δυσκολεύονται να παραμείνουν σε μια δουλειά ή να φροντίσουν τον εαυτό τους, κι έτσι επιβαρύνουν σημαντικά τις οικογένειες αλλά και την κοινωνία. Το θετικό είναι ότι οι θεραπείες έχουν γίνει πιο αποτελεσματικές με την πάροδο του χρόνου και πολλά άτομα με τη διαταραχή ζουν ικανοποιητική και γεμάτη νόημα ζωή. Η συνεχής έρευνα οδηγεί σε νέα εργαλεία και φάρμακα που εστιάζουν στην πρόληψη και τη βελτιωμένη θεραπεία της σχιζοφρένειας.
Πόσο συχνή είναι η Σχιζοφρένεια;
Ενδείξεις και Συμπτώματα
Δεν αρκεί ένα μόνο σύμπτωμα για να αναγνωριστεί η σχιζοφρένεια: ένα άτομο μπορεί να έχει οποιοδήποτε συνδυασμό συμπτωμάτων. Επιπλέον, τα συμπτώματα ενός ατόμου είναι πιθανό να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: θετικά συμπτώματα, αρνητικά συμπτώματα και γνωστικά συμπτώματα.
Ψύχωση
Η σχιζοφρένεια είναι μια ψυχωσική ασθένεια. Ο όρος «ψύχωση» ορίζεται ως το βίωμα της απώλειας επαφής με την πραγματικότητα και συνήθως περιλαμβάνει ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις. Η ψύχωση είναι συχνή σε άτομα με σχιζοφρένεια, καθώς συχνά χάνουν επαφή με την πραγματικότητα. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να έρθουν και να φύγουν. Μερικές φορές είναι έντονα και άλλες φορές δεν είναι αισθητά, ανάλογα με το αν το άτομο λαμβάνει θεραπεία.
Τα θετικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Ψευδαισθήσεις – Όταν ένα άτομο βλέπει, ακούει, μυρίζει ή αισθάνεται πράγματα που δεν υπάρχουν. Η πιο κοινή εμπειρία είναι το άκουσμα φωνών, οι οποίες δίνουν εντολές ή σχολιάζουν ή προειδοποιούν το άτομο για κάποιον κίνδυνο. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού η οικογένεια και οι φίλοι του παρατηρήσουν το πρόβλημα.
- <brΠαραισθήσεις – Πρόκειται για ψευδείς ιδέες που το άτομο πιστεύει ότι είναι αληθινές. Για παράδειγμα, άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να πιστεύουν ότι οι άνθρωποι στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση απευθύνουν ειδικά μηνύματα σε αυτούς ή ότι οι ίδιοι είναι διάσημα πρόσωπα. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να έχουν παρανοϊκές παραισθήσεις ότι άλλοι άνθρωποι προσπαθούν να τους βλάψουν ή να βλάψουν άτομα για τα οποία νοιάζονται.
- Αποδιοργανωμένη ομιλία – Τα άτομα με διαταραγμένη σκέψη και ομιλία μπορεί να έχουν πρόβλημα να οργανώσουν τις σκέψεις τους ή να τις συνδέσουν λογικά. Μπορεί να δημιουργήσουν τα δικά τους λόγια ή ήχους, να πηδήξουν από το ένα θέμα στο άλλο ή να σταματήσουν ξαφνικά να μιλούν στη μέση μιας πρότασης.
- Εξαιρετικά αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά – Ένα άτομο μπορεί να επαναλάβει ορισμένες κινήσεις ξανά και ξανά ή να κάνει άλλες νευρικές κινήσεις. Από την άλλη, ένα άτομο μπορεί να γίνει κατατονικό, να παύει εντελώς να κινείται, να αντιδρά ή να επικοινωνεί. Τώρα που υπάρχει θεραπεία για τη σχιζοφρένεια, η κατατονία γίνεται όλο και πιο σπάνια.
Αρνητικά συμπτώματα:
Τα αρνητικά συμπτώματα είναι ικανότητες που «χάνονται» από την προσωπικότητα του ατόμου. Αυτές οι διαταραχές στα συναισθήματα ή τη συμπεριφορά μπορεί να εκληφθούν ως κατάθλιψη ή άλλη πάθηση. Τα αρνητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Συναισθηματική μονοτονία – το πρόσωπο του ατόμου δεν κινείται ή μιλάει με μουντή ή μονότονη φωνή
- Αδυναμία να ξεκινήσει ή να ολοκληρώσει δραστηριότητες
- Έλλειψη περιεχομένου στην ομιλία – μιλάει πολύ λίγο, ακόμη και όταν αναγκάζεται να αλληλεπιδράσει
- Αδυναμία να βιώσει ευχαρίστηση
Τα άτομα με αρνητικά συμπτώματα χρειάζονται βοήθεια με τις καθημερινές εργασίες. Συχνά παραμελούν τη βασική προσωπική τους υγιεινή. Αυτό μπορεί να τους κάνει να φαίνονται τεμπέληδες ή αβοήθητοι, αλλά αυτά είναι συμπτώματα που προκαλούνται από τη σχιζοφρένεια.
Γνωστικά συμπτώματα:
Τα γνωστικά συμπτώματα σχετίζονται με τη διαδικασία τη σκέψης και μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωριστούν ως μέρος της διαταραχής.
Περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Κακή “εκτελεστική λειτουργία” (η ικανότητα κατανόησης πληροφοριών, ώστε να τις χρησιμοποιήσει το άτομο για τη λήψη αποφάσεων)
- Δυσκολία στη συγκέντρωση και στην προσοχή
- Προβλήματα με την «εργαζόμενη μνήμη» (η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιήσει την πληροφορία αφού τη μάθει)
Τα γνωστικά συμπτώματα συνήθως δυσκολεύουν το άτομο να ζήσει μια κανονική ζωή και να βγάλει τα προς το ζην. Μπορεί να προκαλέσουν μεγάλο συναισθηματικό άγχος. Ένα άλλο συχνό γνωστικό έλλειμμα που σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια είναι η ανοσογνωσία, δηλαδή η έλλειψη εναισθησίας. Ένα στα δύο άτομα με σχιζοφρένεια δεν μπορεί να πιστέψει ότι έχει κάποια διαταραχή. Αυτός είναι και ο πιο συνηθισμένος λόγος για τον οποίο τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν λαμβάνουν την αγωγή τους.
Συμπεριφορές που αποτελούν προειδοποιητικές ενδείξεις σχιζοφρένειας:
- Τα άτομα ακούν ή βλέπουν κάτι που δεν υπάρχει
- Συνεχής αίσθηση ότι κάποιος τους παρακολουθεί
- Παράξενος ή παράλογος τρόπος ομιλίας ή γραφής
- Περίεργη στάση σώματος
- Αίσθηση αδιαφορίας για πολύ σημαντικές καταστάσεις
- Κακή ακαδημαϊκή ή επαγγελματική απόδοση
- Αλλαγή στην προσωπική υγιεινή ή στην εμφάνιση
- Αλλαγή στην προσωπικότητα
- Αυξανόμενη απομάκρυνση από κοινωνικές καταστάσεις
- Παράλογη, επιθετική ή φοβισμένη αντίδραση σε αγαπημένα πρόσωπα
- Δυσκολίες στον ύπνο και αδυναμία συγκέντρωσης
- Ακατάλληλη ή παράξενη συμπεριφορά
- Υπερβολική ενασχόληση με τη θρησκεία και τον μυστικισμό
Συνοδές Διαταραχές
Τα άτομα που έχουν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανίσουν κι άλλη ιατρική ή ψυχική νόσο, καθιστώντας σημαντικό τον συντονισμό όλων των διαστάσεων της φροντίδας, συμπεριλαμβανομένης της φαρμακευτικής αγωγής. Δεν είναι ασυνήθιστο για τα άτομα με σχιζοφρένεια να βιώνουν κατάθλιψη, αν και ίσως να είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κάποιος την κατάθλιψη από τα αρνητικά συμπτώματα που επηρεάζουν την ικανότητα των ατόμων να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Ωστόσο, αν ένα άτομο με σχιζοφρένεια βιώνει συμπτώματα κατάθλιψης είναι πολύ σημαντικό να βρίσκεται και να συζητήσει μαζί τους, καθώς αυξάνονται οι πιθανότητες απόπειρας αυτοκτονίας.
Περίπου το 25% των ατόμων με σχιζοφρένεια παρουσιάζουν και διαταραχή κατάχρησης ουσιών. Αυτό συχνά αναφέρεται ως «διπλή διάγνωση». Αν και οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι οι ουσίες και το αλκοόλ δεν προκαλούν σχιζοφρένεια, η κατάχρηση ουσιών αποτελεί «παρενέργεια» της νόσου. Μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα των αντιψυχωσικών φαρμάκων και να εμποδίσει τους ασθενείς να ακολουθήσουν το θεραπευτικό τους πλάνο.
Είναι επίσης σύνηθες φαινόμενο για ασθενείς με σχιζοφρένεια να καπνίζουν. Πέρα από τους προφανείς κινδύνους για την υγεία, αυτοί που καπνίζουν είναι πιθανότερο να υποτροπιάσουν και να νοσηλευτούν. Το κάπνισμα μπορεί επίσης να μειώσει την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων.
Θεραπεία
Καθώς δεν είναι ακόμη γνωστές οι αιτίες που προκαλούν τη σχιζοφρένεια, οι τρέχουσες θεραπείες επικεντρώνονται στη μείωση των συμπτωμάτων της νόσου. Αν και δεν υπάρχει μέθοδος που να θεραπεύει τελείως τη νόσο, οι αποτελεσματικές θεραπείες καθιστούν τους ασθενείς ικανούς να ζουν μια ανεξάρτητη και ικανοποιητική ζωή. Οι δύο κύριες μέθοδοι θεραπείας που βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων είναι τα αντιψυχωσικά φάρμακα και οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες.
Φαρμακευτική Αγωγή
Η νέα γενιά των αντιψυχωσικών φαρμάκων βοηθάει τους ανθρώπους με σχιζοφρένεια να ζουν ικανοποιητική ζωή. Βοηθούν στη μείωση των βιοχημικών ανισορροπιών που προκαλούν τη νόσο και ελαττώνουν τις πιθανότητες υποτροπής. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλα τα φάρμακα, τα αντιψυχωσικά πρέπει να λαμβάνονται μόνο υπό την επιτήρηση ενός ψυχίατρου.
Πολλά αντιψυχωσικά φάρμακα έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά, κι έτσι ο τύπος που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από τον κάθε ασθενή. Κάποιες φορές χρειάζεται ο ασθενής να δοκιμάσει διάφορες αγωγές για να καταλήξει σε αυτή που θα είναι καλύτερη για τον ίδιο.
Ψυχοκοινωνικές Θεραπείες
Οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν άτομα με σχιζοφρένεια, αφού πρώτα έχει σταθεροποιηθεί η φαρμακευτική τους αγωγή. Οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες βοηθούν τους ασθενείς να αντιμετωπίζουν τις καθημερινές προκλήσεις της νόσου, δηλαδή τη δυσκολία στην επικοινωνία, τη φροντίδα του εαυτού τους, την εργασία, καθώς και τη δημιουργία και τη διατήρηση σχέσεων. Επιπλέον, οι ασθενείς που λαμβάνουν τακτικά ψυχοκοινωνική θεραπεία είναι πιθανότερο να συνεχίσουν να παίρνουν την αγωγή τους και έχουν λιγότερες πιθανότητες να νοσηλευτούν. Ένας θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να κατανοήσει καλύτερα τη νόσο και να μάθει να ζει με αυτή. Οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες περιλαμβάνουν:
Δεξιότητες διαχείρισης νόσου: Αυτές οι δεξιότητες βοηθούν τους ανθρώπους με σχιζοφρένεια να μάθουν για τη νόσο και να τη διαχειρίζονται καθημερινά. Μπορούν να παίρνουν συνειδητές αποφάσεις για τη φροντίδα του εαυτού τους, να μαθαίνουν πώς να αποτρέπουν τις υποτροπές και γνωρίζουν πώς να διαχειρίζονται τα επίμονα συμπτώματα.
Ενσωματωμένη θεραπεία για ουσίες και αλκοόλ: Η κατάχρηση ουσιών είναι η πιο συνηθισμένη συνυπάρχουσα διαταραχή σε ανθρώπους με σχιζοφρένεια. Όταν η θεραπεία τα νόσου ενσωματώνει και την αντιμετώπιση της κατάχρησης ουσιών/αλκοόλ συγκεκριμένα για άτομα με σχιζοφρένεια, υπάρχουν καλύτερα αποτελέσματα.
Αποκατάσταση: Τα προγράμματα αποκατάστασης βοηθούν τα άτομα με σχιζοφρένεια να αποκτήσουν επαγγελματικές, κοινωνικές και πρακτικές δεξιότητες της καθημερινής ζωής. Είναι πιο αποτελεσματικά όταν περιλαμβάνουν θεραπεία ειδικά διαμορφωμένη για τη βελτίωση γνωστικών ή συλλογιστικών δεξιοτήτων. (Τέτοια προγράμματα μπορεί να περιλαμβάνουν επαγγελματικό προσανατολισμό και εκπαίδευση, διαχείριση οικονομικών, μαγειρική, ψώνια, διαχείριση άγχους, βοήθεια στην εξοικείωση με τα ΜΜΜ και ευκαιρίες εξάσκησης επικοινωνιακών δεξιοτήτων.)
Εκπαίδευση της οικογένειας: Με τη βοήθεια ενός θεραπευτή, τα μέλη της οικογένειας μαθαίνουν στρατηγικές διαχείρισης και δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων για να βοηθήσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να συμμορφωθούν με τη θεραπεία και να συνεχίσουν να λαμβάνουν την αγωγή τους. Οι οικογένειες θα πρέπει να είναι ενήμερες για το που μπορούν να βρουν τις κατάλληλες υπηρεσίες.
Γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία: Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) αποτελεί έναν τύπο ψυχοθεραπείας που επικεντρώνεται στη σκέψη και τη συμπεριφορά. Βοηθάει ασθενείς με συμπτώματα που επιμένουν ακόμη και όταν λαμβάνουν κανονικά τη φαρμακευτική αγωγή. Ο θεραπευτής μαθαίνει στα άτομα με σχιζοφρένεια πώς να ελέγχουν την πραγματική διάσταση των σκέψεων και των πεποιθήσεών τους, πώς να αγνοούν τις φωνές που ακούν και γενικά πώς να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους. Η CBT βοηθάει στη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων και ελαττώνει τις πιθανότητες υποτροπής.
Ομάδες αυτοβοήθειας: Οι ομάδες αυτοβοήθειας παρέχουν συνεχή υποστήριξη και πληροφόρηση στα άτομα με σχιζοφρένεια και στις οικογένειές τους. Το να μοιράζονται τα ίδια προβλήματα με άλλους ανθρώπους τους βοηθάει να αισθάνονται λιγότερο απομονωμένοι.
